Τα πάντα γύρω από το έγκλημα και το δολοφόνο

Ο τρόπος σκέψης των κατ’ εξακολούθηση δολοφόνων, το προφίλ του εγκληματικού νου και η διερεύνηση των εγκλημάτων

ΤΖΟΝ ΝΤΑΓΚΛΑΣ, ΜΑΡΚ ΟΛΣΕΙΚΕΡ, Στο μυαλό των σίριαλ-κίλερς, μτφρ. Έφη Φρυδά, εκδόσεις Μελάνι, Αθήνα 2004, σ.480, €19
BRIAN INNES, Το προφίλ του εγκληματικού νου, μτφρ. Αγγελική Βάσιλα, εκδόσεις Κοχλίας, Αθήνα 2004, σ. 256, €19,70
DAVID OWEN, Εργαστήριο εγκληματολογίας (Διερεύνηση ανεξιχνίαστων εγκλημάτων), μτφρ. Δήμος Αυγερινός, εκδόσεις Κοχλίας, Αθήνα 2003, σ.128, €14,90

Τρεις πρόσφατες εκδόσεις αφιερωμένες στο έγκλημα, στον δολοφόνο και στον τρόπο σκέψης του, αλλά και στην προσπάθεια της αστυνομίας για την αντιμετώπισή του. Οι κατ’ εξακολούθηση δολοφόνοι, τα αποτρόπαια εγκλήματά τους και μια συστηματική έρευνα που εξελίχθηκε σε επιστήμη: η σκιαγράφηση του προφίλ του εγκληματία.

Ο Τζων Ντάγκλας είναι ένας πρώην πράκτορας του FBI που διέπρεψε στο επάγγελμά του κι έγινε ένας ζωντανός μύθος. Στο βιβλίο του Στο μυαλό των σίριαλ-κίλερς (αυθεντικός τίτλος Mindhunter) που έγραψε με τη βοήθεια του Μαρκ Ολσέικερ και έγινε σούπερ μπεστ σέλερ στην Αμερική, περιγράφει τις έρευνές του και την αδιάκοπη μελέτη του ακριβώς για τον τρόπο σκέψης των κατ’ εξακολούθηση δολοφόνων.
Ο Ντάγκλας προσπαθεί να «μπει» τόσο στο μυαλό του δολοφόνου, όσο και του θύματος. Μετά από εκατοντάδες υποθέσεις, του αρκεί να δει το μέρος όπου έγινε το έγκλημα -πολλές φορές μόνο από φωτογραφίες- και να καταλήξει σ’ ένα ολοκληρωμένο προφίλ του δολοφόνου με το οποίο η αστυνομία θα καταφέρει τις περισσότερες φορές να τον συλλάβει.
Ο Ντάγκλας ως ένας σύγχρονος Σέρλοκ Χολμς (μεγάλη σύμπτωση: το πατρικό της μητέρας του ήταν Χολμς) από το σκηνικό του φόνου, από το πώς συμπεριφέρθηκε ο δολοφόνος στο θύμα, από το πού και το πώς του επιτέθηκε μαντεύει την ηλικία (αν και είναι το στοιχείο που λαθεύει συχνότερα) του δολοφόνου, πώς συνηθίζει να ντύνεται, με τι αυτοκίνητο μετακινείται, αν μένει μόνος του και ένα σωρό άλλες πληροφορίες. Το 1979, στην υπόθεση του Δολοφόνου του Μονοπατιού, που σκότωνε πεζοπόρους στη Βόρειο Καλιφόρνια, προέβλεψε ότι ο δολοφόνος ήταν ψευδός. Υπερβολή; Κι όμως υπάρχει λογική εξήγηση και ο συγγραφέας την εξηγεί διεξοδικά.
Ο Ντάγκλας αφού ερεύνησε εκατοντάδες δολοφονίες απαντά ότι δεν ξέρει αν γεννιέται ή γίνεται ο εγκληματίας, ούτε γνωρίζει πώς διαπράττεται το τέλειο έγκλημα. Μας δίνει όμως μία ανθρωποκτονική τριάδα που μαρτυρά τον εγκληματία: Ο βασανισμός μικρών ζώων, η ενούρηση σε μεγάλη ηλικία κι ο εμπρησμός.
Αναφέρεται λεπτομερώς στις φαντασιώσεις των κατ’ εξακολούθηση δολοφόνων και στη σχέση που έχουν με το αστυνομικό επάγγελμα. Πολλοί από αυτούς θέλησαν να γίνουν αστυνομικοί και δεν τα κατάφεραν ακολουθώντας συναφή επαγγέλματα όπως φύλακας ασφαλείας ή νυχτοφύλακας. Χρησιμοποιούν δε αυτοκίνητα ίδια μοντέλα με τα αστυνομικά ή αγοράζουν πρώην αστυνομικά. Επίσης πολύ συχνά προσπαθούν να εμπλακούν στην αστυνομική έρευνα, έχουν φίλους αστυνομικούς, και για να ικανοποιούν τη φαντασίωση τους, αλλά και για να μαθαίνουν πληροφορίες εκ των έσω για την ενδεχόμενη σύλληψή τους.
Όσο για τα κίνητρά τους, ο Αμερικανός πράκτορας δίνει τρία βασικά: Κυριαρχία, χειριστικότητα (δυστυχώς στη μετάφραση δε δίνεται ο αγγλικός όρος, αλλά ο Ντάγκλας το εννοεί με την ικανότητα να χειριστείς μία δύσκολη κατάσταση), έλεγχος. Όλα αυτά δείχνουν ότι η συντριπτική πλειοψηφία των κατ’ εξακολούθηση δολοφόνων έχει πολύ ανεπτυγμένο δείκτη νοημοσύνης. Ο Ντάγκλας τους θεωρεί «οργανωμένους» δράστες: όσο προχωρούν στα εγκλήματά τους εξελίσσονται και βελτιώνονται λιγοστεύοντας τα λάθη και τις απροσεξίες τους, αλλά ταυτόχρονα εξελίσσονται και οι φαντασιώσεις τους. Αντίθετα «αποδιοργανωμένοι» είναι οι δράστες που ξεκινώντας με σκοπό να ληστέψουν ή να βιάσουν μία γυναίκα καταλήγουν να την σκοτώσουν.
Η εξομολόγηση του συγγραφέα είναι αποκαλυπτική και η γραφή του χειμαρρώδης. Το βιβλίο έχει μεγάλο ενδιαφέρον, είναι κάτι που δεν διαβάζεις καθόλου συχνά, ούτε μπορείς να συνειδητοποιήσεις εύκολα το αντικείμενο της δουλειάς του Ντάγκλας. Αλήθεια τι δουλειά μπορεί είναι αυτή και τι νεύρα - αυτοκυριαρχία πρέπει να διαθέτεις για να την εξασκείς όταν πηγαίνεις να δουλέψεις με στοιχεία που σου δίνει το πτώμα ενός δολοφονημένου ανθρώπου; Κι όταν πολύ συχνά πρόκειται για κάποιο παιδί;
Κι όμως αυτός ο πράκτορας δούλευε για χρόνια σε εκατοντάδες υποθέσεις ανεξιχνίαστων δολοφονιών σ’ ολόκληρη την Αμερική. Λύνοντας τις περισσότερες από αυτές κέρδισε μια φήμη που ξεπέρασε τα όρια του FBI σε σημείο να τον συμβουλεύονται συγγραφείς όπως ο Thomas Harris για τη δημιουργία του πασίγνωστου χαρακτήρα του βιβλίου του Η σιωπή των αμνών: του δόκτωρ Χάνιμπαλ.

*
Το Προφίλ του εγκληματικού νου του Brian Innes είναι ένα πλήρες, προσεγμένο βιβλίο με πλούσιο φωτογραφικό υλικό και ενδεικτική βιβλιογραφία.
Αρχικά εξετάζει αν υπάρχει εγκληματική προδιάθεση στον άνθρωπο ξεκινώντας απ’ τον καθηγητή της ιατροδικαστικής Τσέζαρε Λαμπρόζο που τον 19ο αιώνα υποστήριξε την τολμηρή θεωρία σύμφωνα με την οποία οι διάφοροι τύποι εγκληματιών μπορούν να εντοπιστούν από τα φυσικά τους χαρακτηριστικά, φτάνοντας μέχρι τις πιο σύγχρονες ανάλογες θεωρίες.
Μεγάλο μέρος κι αυτού του βιβλίου όπως και του Ντάγκλας περιλαμβάνει τις έρευνες και τις μελέτες ειδικών ψυχολόγων και αστυνομικών γύρω απ’ τη σκιαγράφηση του προφίλ του εγκληματία. Αναλύει διεξοδικά πολλές περιπτώσεις εγκληματιών και κατ’ εξακολούθηση δολοφόνων σε όλο τον κόσμο δίνοντας πληροφορίες και λεπτομέρειες για τον τρόπο σκέψης και δράσης τους χωρίζοντάς τους σε κατηγορίες και σε τύπους επιτιθέμενου δράστη.
Μερικοί από τους κατ’ εξακολούθηση δολοφόνους που παρουσιάζονται έχουν παγκόσμια φήμη όπως ο Τζακ ο Αντεροβγάλτης, ο Τσαρλς Μάνσον ή ο Τζέφρι Ντάμερ κι άλλοι είναι λιγότερο γνωστοί όμως τα εγκλήματά τους είναι το ίδιο ανατριχιαστικά. Ο αναγνώστης διαβάζοντας τις κινήσεις της αστυνομίας μέχρι τη σύλληψή τους γρήγορα καταλαβαίνει πως η σκιαγράφηση του προφίλ του εγκληματία δεν συμβάλει απλώς στη σύλληψή του, αλλά είναι σχεδόν πάντα η αρχή των ερευνών και το βασικό -συχνά το μοναδικό- όπλο των αστυνομικών σε περιπτώσεις που τα υπόλοιπα στοιχεία είναι ελάχιστα ή μηδαμινά.
Τα τελευταία χρόνια οι Αμερικανοί πράκτορες του FBI (όπως ο Ντάγκλας) έχουν προχωρήσει στη δημιουργία μιας Μονάδας Επιστημών Συμπεριφοράς που έχει σαν πρωταρχικό στόχο τη σκιαγράφηση του προφίλ του εγκληματία. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν έχουν εξελιχτεί με τα χρόνια και την εμπειρία των ειδικών πρακτόρων που δε σταματούν να εμπλουτίζουν τη βάση δεδομένων τους από κάθε έγκλημα σε κάθε γωνιά της γης. Από την προσπάθεια να κατανοήσουν και να καταγράψουν τις σχέσεις μεταξύ των δολοφόνων, (πώς ο ένας θαυμάζει ή αντιγράφει τον άλλο), τη μελέτη και την εξέταση του γραφικού χαρακτήρα σε περιπτώσεις απαγωγών ή εκβιασμών φτάνοντας στους μοντέρνους ανιχνευτές ψεύδους και στα μυστικά της ανάκρισης. Επίσης, για τις περιπτώσεις ομηρίας, που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς τα τελευταία χρόνια εμφανίστηκαν και στη χώρα μας, και για το περίφημο σύνδρομο της Στοκχόλμης: όταν δηλαδή ο όμηρος παίρνει το μέρος του δράστη και σχεδόν ταυτίζεται μ’ αυτόν.

*

Το εργαστήριο εγκληματολογίας του μηχανικού David Owen έχει σαν θέμα του τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται από τις ιατροδικαστικές αρχές για την εξιχνίαση εγκλημάτων.
Περιγράφει το πώς εξελίχτηκε η επιστήμη στο πλευρό του νόμου: απ’ την ανακάλυψη των αποτυπωμάτων και τις βαλλιστικές έρευνες στην ανίχνευση των δηλητηρίων παραθέτοντας παραδείγματα από γνωστές και μη υποθέσεις. Απ’ την αναγνώριση του κατ’ εξακολούθηση δολοφόνου Τεντ Μπάντι χάρη σ’ ένα οδοντικό αποτύπωμα που βρέθηκε πάνω σ’ ένα θύμα του μέχρι την Κάρολ Γκριλς η οποία δηλητηρίαζε τα θύματά της με θάλλιο και στη φυλακή απέκτησε το παρατσούκλι «Θεία Θάλη». Μνημονεύεται επίσης η δολοφονία του Βούλγαρου αντικαθεστωτικού Γκιόργκι Μαρκόφ που εργαζόταν στο BBC στο Λονδίνο από πράκτορες της κυβέρνησης της Βουλγαρίας. Ο Μάρκοφ δηλητηριάστηκε από ένα ειδικό όπλο κρυμμένο σε μια ομπρέλα. Ο δολοφόνος απλώς «τσίμπησε» με την άκρη της ομπρέλας του τον Μάρκοφ στο πόδι, διοχετεύοντάς του όμως στο αίμα ρικίνη, ένα δηλητήριο πεντακόσιες φορές πιο δυνατό από το υδροκυάνιο. Υπόθεση που θυμίζει τη σύγχρονη απόπειρα δολοφονίας με δηλητηρίαση του Ουκρανού πολιτικού Βίκτορ Γιουστσένκο.
Επίσης ο συγγραφέας δίνει πληροφορίες για την διερεύνηση αεροπορικών ατυχημάτων, αλλά και για την πρώτη βομβιστική επίθεση στο παγκόσμιο κέντρο εμπορίου και την μετέπειτα μοιραία επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.

Εν κατακλείδι μπορούμε να πούμε ότι και τα τρία βιβλία κινούνται στον ίδιο χώρο, (πολλές υποθέσεις είναι κοινές, ο μαύρος κατά συρροήν δολοφόνος Μ. Ουίλιαμς βρίσκεται και στα τρία) και κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη που ενδιαφέρεται για την ψυχολογία, την αστυνομική έρευνα (και τα αστυνομικά μυθιστορήματα), τη λογική και την επίλυση προβλημάτων.

Δημοσιεύτηκε στην Αυγή
φωτογραφίες από το επίσημο site της Ιταλικής Αστυνομίας
πίσω από τον σκοπευτή δεξιά διακρίνεται ο περίφημος τρούλος του καθεδρικού ναού της Φλωρεντίας έργο του διάσημου Μπρουνελέσκι.