Μια κριτική για τη Μοναξιά της ασφάλτου

20/2/2009

Η μελαγχολία της Αθήνας
Της Βιβής ΖΩΓΡΑΦΟΥ-ΠΟΝΣΕ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΜΑΛΟΥΚΑΣ, Η μοναξιά της ασφάλτου, μυθιστόρημα, εκδ. Α.Α.Λιβάνη, σελ.339

Με το νέο του μυθιστόρημα ο Δημήτρης Μαμαλούκας επιχειρεί να συνδεθεί με το προηγούμενό του, τη Χαμένη βιβλιοθήκη του Δημητρίου Μόστρα, και προγραμματίζει, όπως αναφέρει στο σημείωμά του, τη σύνθεση μιας «άτυπης τριλογίας, ή τετραλογίας». Για πρώτη φορά, ο συγγραφέας διαλέγει ως τόπο δράσης όχι μια μοντέρνα ιταλική πόλη αλλά την ελληνική πρωτεύουσα και μάλιστα τις υποβαθμισμένες και τις λαϊκές συνοικίες της. Εδώ συναντάμε αναγνωρίσιμες αναφορές της ζωής της Αθήνας, ωστόσο ο συγγραφέας αναφέρεται σε αυτήν ως «η Πόλη», επιδιώκοντας προφανώς να δημιουργήσει μια αίσθηση αποξένωσης. Κυρίαρχο εύρημά του είναι να συνδέσει τη μόλυνση της πόλης με την υπαρξιακή κατάσταση των πρωταγωνιστών του. Η ασχήμια του αστικού τοπίου, το έντονο κυκλοφοριακό πρόβλημα και το άγχος της βιοπάλης υπογραμμίζουν την ασημαντότητα της ζωής τους. Περαιτέρω, η κατάσταση αγγίζει την υπερβολή και αποκτά μεταφυσικές ιδιότητες. Το νέφος πέφτει, αναπάντεχα, τόσο πυκνό στους δρόμους της Αθήνας, και ακινητοποιεί τη ζωή της. Η δράση χτίζεται σπονδυλωτά. Παρακολουθούμε στιγμιότυπα από τη ζωή έξι χαρακτήρων οι οποίοι στη συνέχεια συνδέονται μεταξύ τους. Ο «διεφθαρμένος μπάτσος» Τσίκης, ο βιτσιόζος «κακός» Πετράρχης και ο εξαθλιωμένος μετανάστης Αλί. Από την άλλη μεριά, η Στέλλα, η Μιράντα και η Δέσποινα, τους συμπληρώνουν με τον δικό τους τρόπο. Ο συγγραφέας προσεγγίζει τις γυναίκες κυρίως από τη βιολογική τους πλευρά (περίοδος, θηλασμός, οργασμός) που είναι αποδομένη, βέβαια, με μια αντρική ματιά. Επίσης τις παρουσιάζει ως θύματα των αντρών με τους οποίους συνδέονται. Ο Αλί και η Δέσποινα προκαλούν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, επειδή είναι χαρακτήρες που έχουν συνδεθεί με την πραγματική ζωή της Αθήνας. Ο λαθρομετανάστης που χτυπιέται από το οργανωμένο κράτος και το λαϊκό, σκληρά εργαζόμενο κορίτσι στη μοντέρνα εκδοχή του, προσδίδουν σε αυτό το μυθιστόρημα μια κοινωνική χροιά, για πρώτη φορά στο έργο του Μαμαλούκα. Στα ειδικότερα σημεία του βιβλίου διαπιστώνουμε και ορισμένες αδυναμίες. Η γραφή του είναι σε μεγάλο βαθμό σεναριακή. Το πρώτο μέρος της ιστορίας πλατειάζει, ενώ δεν λείπουν οι φλυαρίες, όπως οι λεπτομερείς τεχνικές πληροφορίες για μοντέλα αυτοκινήτων και η αυτούσια παράθεση στίχων ροκ τραγουδιών, στοιχεία που φαίνεται να απευθύνονται σε ένα ειδικό κοινό. Επίσης, η ανακεφαλαίωση των δεδομένων δεν είναι πάντα απαραίτητη. Από τη στιγμή όμως που ο συγγραφέας θα αποφασίσει τη δέση και τη λύση της ιστορίας του, το ενδιαφέρον διατηρείται αμείωτο. Από την άλλη μεριά, μελετώντας την πορεία του έργου του διαπιστώνουμε πια καθαρά τις αρετές του. Ο Μαμαλούκας έχει την ικανότητα να φτιάχνει «ατμόσφαιρα» και να δημιουργεί σασπένς. Είναι επίσης καλός στο να φτιάχνει αυτόνομους χαρακτήρες. Επιπλέον, το στοιχείο του «κακού» είναι ώριμο στη γραφή του. Υπάρχει ζοφερότητα στην αφήγησή του, ενώ γοητεύουν τα λαβυρινθώδη σκηνικά του, όπου γίνονται οι μοιραίες συγκρούσεις (η θαλάσσια σπηλιά κάτω από το «πήδημα της Σαπφούς» στη Λευκάδα στην Απαγωγή ενός εκδότη, τα σκοτεινά υπόγεια του αρχοντικού στη Βενετία στην Χαμένη βιβλιοθήκη του Δημητρίου Μόστρα και οι υπόγειες στοές στην Αθήνα στο τελευταίο του μυθιστόρημα).Από όλο το έργο του Μαμαλούκα, κορυφαίος κακός, κατά τη γνώμη μου, είναι ο διανοητικά «καθυστερημένος» Μπέμπε από το μυθιστόρημα Η Απαγωγή ενός εκδότη. Επειδή ήταν «βλαμένος», ήταν και απρόβλεπτος στο μέγεθος του κακού που μπορούσε να προξενήσει. Στο ανά χείρας μυθιστόρημα, το κυνηγητό στις υπόγειες στοές ανακαλεί τους Άθλίους του Βίκτωρος Ουγκώ. Εδώ αναμετρούνται, μέσα στο σκοτάδι, οι δύο «κακοί» και από τις δύο πλευρές του νόμου, δηλαδή ο εγκληματίας και ο διεφθαρμένος αστυνομικός. Το σκοτάδι είναι φυσικό αλλά και υπαρξιακό, ώστε να μπορεί να «διαβαστεί» και ως σκοτάδι ψυχής. Νομίζω ότι ο Μαμαλούκας μπορεί να εμπλουτίσει το αστυνομικό είδος με τον ιδιαίτερο αισθητισμό του και να εμβαθύνει στη «σκοτεινή» πλευρά της ψυχής των ηρώων του. Η τριλογία που συνθέτει θα τον φέρει αντιμέτωπο με τη διαχείριση μιας μεγάλης πλοκής, αλλά και με τη δημιουργία ενός συνεκτικού οράματος, που θα χαρίζει και μια «δεύτερη ανάγνωση».

Η Βιβή Ζωγράφου-Πόνσε είναι δημοσιογράφος

Ευχαριστώ πολύ την κ. Βιβή Ζωγράφου - Πονσέ.
Διορθώνω δυο πραγματάκια ανευ σημασίας: ο Αλί του βιβλίου λέγεται Αμίρ κι ο ελαφρώς καθυστερημένος γίγαντας στην "Απαγωγή του εκδότη" λέγεται Σάντρο (Μπέπε λέγεται ο αδερφός του).